Badania wykonywane w ramach profilaktyki są niezwykle istotne dla zdrowia każdego z nas i ważne jest, by zostały one dobrze zaplanowane i dobrane indywidualnie do każdego pacjenta.
Należy pamiętać, że samo badanie mammograficzne nie pozwala na wykrycie pewnej części nowotworów złośliwych, co zostało potwierdzone w pracach naukowych analizujących wyniki badań przesiewowych. Jednym z powodów jest gęstość piersi opisywana w badaniu mammograficznym, którą uważa się za tzw. marker zwiększonego ryzyka raka piersi, i wiąże się to z wyższym prawdopodobieństwem zachorowania na raka piersi w okresie między badaniami przesiewowymi.
Jak pokazują prace naukowe zbierające dane w latach 2000-2008, należy szczególnie wyodrębnić wyżej wymienioną grupę pacjentek z budową piersi o dużej gęstości tkanki gruczołowej. W pracach tych wyróżniono następujące parametry: częstość i zasadność wykonywania biopsji gruboigłowej piersi pod USG, pozytywną wartość predykcyjną dla biopsji, wskaźnik wykrywalności raka dla samego badania USG piersi oraz wskaźnik wykrywalności raka dla gęstości piersi.
By lepiej zrozumieć powyższe zagadnienie, trzeba pamiętać, że do początku lat 90. ubiegłego wieku badanie ultrasonograficzne piersi było wykorzystywane głównie do odróżniania torbieli od zmian litych, ale od tego czasu potencjał diagnostyczny USG piersi uległ zdecydowanej poprawie dzięki rozwojowi technologii stosowanej w najnowszych aparatach USG.
W celu zapewnienia standardowych kryteriów oceny American College of Radiology (ACR) opracował w 2003 roku klasyfikację Breast Imaging Reporting And Data System (BI-RADS) dla badań USG piersi, która jest analogiczna do klasyfikacji BI-RADS dla mammografii, i to właśnie z uwzględnieniem tej skali powinien być podsumowany każdy opis badania obrazowego piersi.
Powyższe badania przesiewowe w kierunku raka piersi koncentrują się na wykrywaniu raka we wczesnym stadium, z wielkością guza najlepiej mniejszą niż 1 cm i ujemnym statusem węzłów chłonnych (wolne od przerzutu choroby nowotworowej). Bardzo istotnym faktem jest, że to właśnie mammografia została uznana za podstawową metodę badań przesiewowych, ponieważ około 35-45% raków niepalpacyjnych (niewyczuwalnych w badaniu przez pacjentkę czy lekarza) jest wykrywanych jako mikrozwapnienia w badaniach mammograficznych. Te mikrozwapnienia można czasem uwidocznić za pomocą nowoczesnego sprzętu ultrasonograficznego, ale nie można ich wiarygodnie zidentyfikować bez wykonania mammografii.
Pomimo tak wysokiej dokładności tych badań, nie każdy rak jest wykrywany w badaniach przesiewowych, ponieważ gęstość piersi jest jednym z czynników prowadzących do wyników fałszywie ujemnych w mammografii. Ponadto w mammografii gęsta tkanka piersi została zidentyfikowana jako niezależny czynnik silnie związany z ryzykiem zachorowania na raka piersi, a w szczególności z wyższym ryzykiem zachorowania na raka interwałowego, czyli raka wykrytego pomiędzy badaniami przesiewowymi.
Celem badań było zidentyfikowanie ścieżki profilaktyki, która dostarcza wiarygodnych informacji na temat korzyści (pozytywnych skutków interwencji) i potencjalnych zagrożeń (negatywnych skutków interwencji) wynikających z zastosowania uzupełniającej ultrasonografii piersi w badaniach przesiewowych raka piersi. Populacje badań obejmowały bezobjawowe, przede wszystkim zdrowe kobiety, które brały udział w mammograficznych badaniach przesiewowych, i ich ocena nie była ograniczona do kobiet, które zostały zaproszone w ramach zorganizowanego programu badań mammograficznych jak np. mammobusy.
Ponieważ żadne z analizowanych badań nie dotyczyło śmiertelności lub różnicy w śmiertelności, do której przyczynia się uzupełniająca ultrasonografia piersi, jako wartości docelowe wykorzystano w podsumowaniu parametry zastępcze, czyli kryteria oceny badań diagnostycznych, dodatkowe względne i bezwzględne wskaźniki wykrytych nowotworów w porównaniu z mammografią oraz wielkość guza i negatywny status węzłów chłonnych.
Negatywną wartość predykcyjną, czułość i swoistość USG piersi obliczano tylko wtedy, gdy okres obserwacji trwał tak długo, jak odstęp między badaniami przesiewowymi, co pozwalało na identyfikację wyników fałszywie ujemnych. Oceniono również ryzyko niekorzystnych skutków dla badanych kobiet i określono je ilościowo na podstawie liczby biopsji gruboigłowych piersi pod kontrolą USG wykonanych z powodu wyników USG piersi. Dodatnia wartość predykcyjna dla biopsji gruboigłowej pod kontrolą USG ze złośliwym wynikiem histologicznym charakteryzuje liczbę niepotrzebnych biopsji wywołanych przez wyniki fałszywie dodatnie.
Wykonane badania dostarczyły ograniczonych dowodów na to, że w ramach badań przesiewowych w kierunku raka piersi dodatkowe badanie ultrasonograficzne po ujemnej mammografii jest przydatne do wykrywania przede wszystkim raków inwazyjnych u kobiet z mammograficznie gęstą tkanką piersi (ACR typ 3 i 4, tj. z ponad 50% miąższu gruczołu).
Jeśli chodzi o niekorzystne skutki wynikające z badania USG piersi, to trzykrotnie więcej kobiet musi być poddanych biopsji gruboigłowej pod kontrolą USG na jednego raka wykrytego dzięki uzupełniającemu badaniu USG w porównaniu z rakami wykrytymi w ramach samego przesiewowego badania mammograficznego. Mimo tego autorzy badań podkreślają, że uzupełniające badanie ultrasonograficzne piersi w populacji kobiet z gęstą tkanką piersiową (ACR 3 i 4) pozwala na wykrycie małych, tzw. ukrytych, raków piersi i w takiej grupie kobiet powinno się je wykonywać jako badanie uzupełniające po mammografii przesiewowej.
Źródła:
Mendelson EB, Baum JK, Berg W, Merritt C, Rubin E. Breast Imaging Reporting and Data System. BIRADS: Ultrasound. Reston VA: American College of Radiology; 2003.
Soo M, Baker J, Rosen E. Sonographic detection and sonographically guided biopsy of breast calcification. AJR. 2003;180:941–948.
Nothacker M, Duda V, Hahn M, Warm M, Degenhardt F, Madjar H, Weinbrenner S, Albert US. Early detection of breast cancer: benefits and risks of supplemental breast ultrasound in asymptomatic women with mammographically dense breast tissue. A systematic review. BMC Cancer. 2009 Sep 20;9:335. doi: 10.1186/1471-2407-9-335. PMID: 19765317; PMCID: PMC2760575.
Boyd N, Gua H, Martin I, Sun L, Stone J, Fishell E, Jong R, Hislop G, Chiarelli A, Minkin S. Mammographic density and the risk and detection of breast cancer. N Eng J Med. 2007;356:227–236. doi: 10.1056/NEJMoa062790.