Depresja i negatywny stres u kobiet z rozpoznanym rakiem piersi
Rak piersi jest najczęściej występującym typem nowotworu złośliwego wśród kobiet na całym świecie, a statystyki świata zachodniego podają, że u 1 na 8 kobiet choroba zostanie zdiagnozowana w ciągu życia. Problemy osób, które przeżyły chorobę, obejmują nie tylko objawy fizyczne związane z chirurgią onkologiczną, ale również reakcje psychologiczne oraz obawy egzystencjalne, które naturalnie skutkują spadkiem samopoczucia.
Ogólne rozpowszechnienie depresji u pacjentów onkologicznych pozostaje niejasne, a według dotychczasowych badań częstość występowania wynosi od 0 do 58%. Tak szeroki zakres wskaźników może mieć kilka przyczyn, w tym: różne metody badawcze, odsuwanie przez personel medyczny tematów związanych z psychiką pacjentki na boczny tor oraz unikanie tematu przez same pacjentki. Badania pokazują, że wśród chorych z rokowaniem przeżycia 6 miesięcy lub krótszym rozpowszechnienie depresji według kryteriów diagnostycznych ICD-10 wynosiło 22%.
Również badania skupiające się na negatywnym stresie psychologicznym w trakcie przebiegu klinicznego choroby wykazały znaczący wzrost dystresu psychologicznego w ciągu ostatnich dwóch-trzech miesięcy przed śmiercią, a zwłaszcza w ostatnim miesiącu życia. Negatywny stres emocjonalny u pacjentów z chorobą nowotworową wiąże się z obniżeniem ogólnej jakości życia i poziomu przestrzegania zaleceń lekarskich, a także z podwyższeniem ryzyka śmiertelności, dlatego też dystres emocjonalny uznawany jest za szósty znak życia w opiece nad chorymi na nowotwory.
Co więcej, pacjenci z chorobą nowotworową i współistniejącą depresją mają zwiększony lęk, ból, zmęczenie i funkcjonowanie, niż inni pacjenci z chorobą nowotworową, a także częściej mają myśli samobójcze. Pomimo wpływu dystresu na codzienne funkcjonowanie, ten rodzaj stresu u pacjentów z nowotworem jest często pomijany i niedostatecznie leczony.
Zaprzeczanie, złość, strach – tego nie należy się wstydzić
Rozpoznanie raka piersi, a także rozpoczęcie leczenia, jest postrzegane jako traumatyczne doświadczenie dla kobiet ze względu na jego wpływ na obraz siebie pacjentek i ich relacje seksualne.
U większość pacjentek z rakiem piersi pojawia się zaprzeczanie, złość lub intensywny strach w stosunku do choroby i procesu leczenia, a część z nich rozwija początkowe stadia chorób psychicznych. Wiele pacjentek z rakiem piersi odczuwa zmęczenie, depresję i/lub niepokój od kilku miesięcy do lat po rozpoznaniu raka piersi, a objawy te wiążą się ze zwiększoną niepełnosprawnością zależną od zakresu chirurgii onkologicznej i gorszą jakością życia wynikającą z całokształtu leczenia onkologicznego. Zaburzenia depresyjne mogą obejmować duże zaburzenie depresyjne, zaburzenie dystymiczne, zaburzenie przystosowania z nastrojem depresyjnym oraz mieszane zaburzenia nastroju depresyjnego i lękowego. Inne powszechnie spotykane zaburzenia psychiczne u chorych na raka piersi obejmują zaburzenia lękowe, w tym zaburzenie lękowe uogólnione, zespół stresu pourazowego i zaburzenie przystosowania z nastrojem lękowym.
Częstość występowania depresji po rozpoznaniu raka piersi
Częstość występowania depresji jest wysoka w pierwszym roku po rozpoznaniu raka piersi. W jednym z badań wykazano na bardzo dużej próbie chorych na raka, że rozpowszechnienie depresji wśród osób, które przeżyły raka piersi, wynosiło około 33%. Podano również, że blisko 40% pacjentek, które doświadczą nawrotu choroby, będzie cierpiało z powodu lęku i depresji z obawy o dalsze leczenie onkologiczne i niepewną przyszłość.
Czynniki ryzyka wystąpienia lęku i depresji
Głównie czynniki ryzyka lęku i depresji u kobiet z rakiem piersi obejmują: wywiad w kierunku zaburzeń lękowych lub depresyjnych w przeszłości, młodszy wiek w momencie diagnozy, słabe wsparcie rodzinne i społeczne, uciążliwe objawy somatyczne, aktualnie trwające aktywne leczenie nowotworu złośliwego, specyfika leczenia farmakologicznego, zmartwienia dotyczące lęku przed śmiercią i nawrotem choroby, zmieniony obraz ciała, zmianę kobiecości, seksualności i atrakcyjności.
Badania naukowe pokazują, że wiek, miejsce zamieszkania, stan cywilny, poziom wykształcenia, przynależność religijna, stadium choroby nowotworowej i obciążenie objawami okazują się związane z obecnością depresji po rozpoznaniu raka piersi, ale co ciekawe, miejsce zamieszkania, religia i aktualna aktywność/codzienna samowystarczalność zostały zidentyfikowane jako znaczące czynniki ryzyka depresji. Z badań wynika, że religijność i duchowość stanowią źródło wsparcia, które pomaga jednostce przezwyciężyć trudności życiowe i stresujące wydarzenia, takie jak diagnoza choroby nowotworowej.
Wpływ poziomu wykształcenia pacjentki na objawy lękowe i depresję
Okazuje się, że poziom wykształcenia również ma znaczący wpływ na zaburzenia psychiki kobiet z rozpoznanym rakiem piersi. Mniej wykształcone kobiety z wykrytym nowotworem złośliwym piersi częściej doświadczają depresji i objawów lękowych. W jednym z badań naukowych pokazano, że kobiety z podstawowym wykształceniem były cztery razy bardziej narażone na niepokój w porównaniu z tymi o wyższym wykształceniu. Wynika to z faktu, że konbiety z wyższym wykształceniem mają na ogół lepszy dostęp do informacji dotyczących ich stanu zdrowia i większą świadomość planu leczenia i jego następstw.
Leczenie: psychoterapia i leczenie farmakologiczne
Interwencje dotyczące depresji i lęku w raku piersi zazwyczaj obejmują głównie psychoterapię, ponieważ terapia poznawczo-behawioralna jest uważana za aktualny złoty standard w leczeniu zaburzeń depresyjnych związanych z diagnostyką i leczeniem raka piersi, a podejścia oparte na wspieraniu jest bardziej odpowiednie dla kobiet z zaawansowaną chorobą nowotworową. Leczenie farmakologiczne obejmujące np. citalopram, wenlafaksynę i mirtazapinę jest najczęściej zarezerwowane dla kobiet z rozpoznaną depresją.
Pomoc psychologiczna dla pacjentek w Zachodniopomorskim Centrum Onkologii w Szczecinie
Zachodniopomorskie Centrum Onkologiczne oferuje specjalistyczną pomoc psychologiczną dla pacjentek z rozpoznaniem choroby nowotworowej. Rejestracja telefoniczna pod numerem 91 42 51 534 (gabinet psychologa) lub 91 42 51 654 (rejestracja). Gabinet psychologa znajduje się w Ośrodku Rehabilitacji Psychospołecznej i Medycznej Osób Niepełnosprawnych ZCO przy ul. Strzałowskiej 27. Psycholog przyjmuje codziennie w godzinach 7.00 – 14.35, po wcześniejszym zarejestrowaniu wizyty. By uzyskać pomoc psychologiczną nie jest wymagane skierowanie. Więcej informacji znajduje się na stronie: www.onkologia.szczecin.pl/struktura-zco/opieka-psychologiczna/
Źródła:
Beatty L, Kissane D. Anxiety and depression in women with breast cancer. Cancer Forum. 2017;41:55.
Bener A, Alsulaiman R, Doodson L, Agathangelou T. Depression, hopelessness and social support among breast cancer patients:in highly endogamous population. Asian Pac J Cancer Prev. 2017;18:1889–96.
Faller H, Strahl A, Richard M, Niehues C, Meng K. Symptoms of depression and anxiety as predictors of physical functioning in breast cancer patients. A prospective study using path analysis. Acta Oncol. 2017;56:1677–81.
Tsaras K, Papathanasiou IV, Mitsi D, Veneti A, Kelesi M, Zyga S, Fradelos EC. Assessment of Depression and Anxiety in Breast Cancer Patients: Prevalence and Associated Factors. Asian Pac J Cancer Prev. 2018 Jun 25;19(6):1661-1669. doi: 10.22034/APJCP.2018.19.6.1661. PMID: 29938451; PMCID: PMC6103579.
Fann JR, Thomas-Rich AM, Katon WJ, et al. Major depression after breast cancer:a review of epidemiology and treatment. Gen Hosp Psychiatry. 2008;30:112–26.